BOEKEN EN BROCHURES : INLEIDINGEN OP ANARCHISME

INLEIDINGEN OP ANARCHISME
Met de opkomst van de antiglobalisatie beweging en ondanks –of misschien ook wel dankzij- de negatieve berichtgeving in de algemene pers is er een duidelijke toename in interesse voor het anarchisme merkbaar. Helaas is het voor een buitenstaander niet eenvoudig om een goed zicht op dat verketterde, geheimzinnige anarchisme te krijgen. Er zijn een aantal horden te nemen. Je kan niet zomaar bij jouw boekhandelaar binnenstappen en een ‘goed werk over anarchisme’ vragen. Veel kans dat je, met uitzondering van de paar betere boekhandels, zoals dat dan noemt, zelfs helemaal niets vindt. En stoot je bij toeval op de webpagina van Zwart en Rood (zie adressen), dan word je ineens overrompeld door een waslijst van (vooral Engelstalige) uitgaven waaruit het moeilijk kiezen is. Vandaar deze minigids over algemene anarchistische uitgaven.

Om maar ineens met het slechte nieuws in huis te vallen, momenteel is het, in tegenstelling tot het rijke Engelstalige aanbod, ronduit beroerd gesteld met nog verkrijgbare Nederlandstalige inleidingen op anarchisme.
Nu ook de tweede versie van Hedendaags anarchisme, een inleiding voor jongeren zo goed als uitgeput is, moet je al in openbare bibliotheken of tweedehands boekwinkels gaan zoeken naar een Nederlandstalige inleiding. Aanraders om te zoeken zijn Colin Ward: Anarchie in Actie en Daniel Guérin: Het Anarchisme (beide uit de jaren ’70).
Bij Zwart en Rood zijn nog een aantal exemplaren te koop van de brochure Anarchisme van Constandse, Lehning en de Jong. Een verslag van drie lezingen voor Studium Generale van de katholieke hogeschool in Tilburg in 1975-1976. Anton Constandse heeft het over de filosofie van het anarchisme, Arthur Lehning spreekt over Bakoenin en over zijn controverse met Marx, en Rudolf de Jong bekijkt de politieke actualiteit van het anarchisme. Het anarchisme is wel degelijk nog actueel, maar de voorbeelden die de Jong gebruikt zijn nu, anno 2003, natuurlijk gedateerd.
Geen inleiding op het anarchisme, maar wel interessant om te vermelden is Generatie Speldenprik van Draaisma en Helms uit 2000 waarin jonge activisten uit verschillende actiegroepen aan het woord komen over hun beweegredenen en de acties die ze voeren.

In tegenstelling tot het schrale Nederlandstalige aanbod is het Engelstalige aanbod overstelpend. Het lijkt wel alsof elke zichzelf respecterende anarchistische auteur zijn versie van het anarchisme op papier heeft gezet. Toch moet daar niet te vlug de conclusie uit getrokken worden dat er evenveel anarchismes als anarchisten zijn. Ondanks alle verscheidenheid in aanpak en voorstellen hebben al deze versies een aantal belangrijke trekken gemeen: de sociale bewogenheid en het zich resoluut aan de kant stellen van de sociaal onderdrukten in de maatschappij, een sterke afkeer van elke hiërarchie, autoritair gezag en gecentraliseerde machtsstructuren.
Absolute aanrader blijft Colin Ward: Anarchy in action, oorspronkelijk uit 1973, met een herziening uit 1982, maar nog steeds actueel. Het is een moderne beschrijving van anarchistische manieren van organiseren en omgaan met elkaar, op alle mogelijke terreinen van het leven (school, werk, thuis, politiek,…).
Iets klassieker is Nicolas Walter: About Anarchism, een dikke brochure recent opnieuw uitgegeven in pocketvorm door Freedom Press. Het was het meest populaire pamflet doorheen de jaren ’70 (alwéér de jaren 70). Het is nu licht gedateerd, maar het geeft op uitstekende wijze de anti-autoritaire houding van anarchisten weer, en in het hoofdstukje ‘How anarchists Differ’ krijg je ook een korte schets van verschillende varianten in het anarchisme. Af en toe duiken ook nog exemplaren van de Nederlandse vertaling van dit pamflet op.
Voor wie echt opziet tegen lezen, is er het korte, 32p. tellend pamflet: Everything You Ever Wanted To Know About Anarchism, But Were Afraid To Ask uit 1988.
Zoek je op het web, vergeet dan niet langs te gaan bij www.anarchistfaq.org . Intussen uitgegroeid tot een zeer lijvige, zeg maar monumentale site, maar wel zeer overzichtelijk in hapklare brokken ingedeeld. FAQ staat voor Frequently Asked Questions, alle titels zijn dan ook in vraagvorm. Als je een vraag hebt over anarchisme, dan is er veel kans dat je ze hier terugvindt. Niet alle delen zijn even goed. Zo is sectie J: ‘What do anarchists do?’ een serieuze tegenvaller, in tegenstelling tot de eerste sectie ‘What is Anarchism?’, die zondermeer een aanrader is.
Een buitenbeentje op het gebied van inleidingen is Days of War, Nights of Love met als ondertitel ‘Crimethink for beginners’ van Crimethink Inc., dat vooral gericht is op het semi-politieke punkmilieu. Een anarchistisch/ situationistische mix in een originele indeling en met een fraaie lay-out. Niet het zware theoretische werk, maar een lichtvoetige uitvoering in een situationistische collagestijl. Ook niet altijd even consistent, but who cares.
Ook luchtiger dan de doorsnee inleiding is Anarchy, a Graphic Guide uit 1987 van Clifford Harper die ook de talrijke gravures in de stijl van Masereel gemaakt heeft. Het is een vogelvlucht doorheen de eeuwen met anekdotes kriskras geplukt uit de onofficiële, verborgen geschiedenis van rellen en opstanden, anarchistische personen, bewegingen en ideeën. Wist je bijvoorbeeld dat er in de Middeleeuwen in heel Europa een sterke beweging van de ‘Vrije Geest’ is geweest, een soort mei ’68 avant la lettre met gelijklopende ideeën?

Klassiekers

Als overgang naar de klassieke auteurs kan Donald Rooum: What is Anarchism? An introduction genoemd worden. Het werd in 1992, door Freedom Press gepubliceerd als vervanger voor het eerder genoemde ‘About Anarchism’ van Nicolas Walter, die toen een herdruk weigerde omdat hij het eerst wou herwerken, een herwerking die er uiteindelijk niet is gekomen. Het eerste deel is in opzet trouwens geïnspireerd op dat pamflet, maar is minder overtuigend. Maar het is vooral interessant voor het tweede deel met uittreksels uit werken van vroegere auteurs, per thema gerangschikt.
En zo komen we bij de klassieke auteurs. Het is vooral te danken aan de inspanningen van Freedom Press, een kleine anarchistische uitgeverij uit London, dat nog zoveel oudere anarchistische werken in druk zijn. Als ik een keuze zou moeten maken , valt mijn eerste keuze op Malatesta: Anarchy (een inleidend essay) en op Richard Vernon: Malatesta: Life & Ideas. Dit laatste ooit –ook al weer in de jaren ‘70- vertaald als ‘Malatesta: leven en ideeën’, en misschien nog wel in bibliotheken of tweedehandswinkels te vinden. Enrico Malatesta leefde in de tweede helft van de 19^e en de eerste helft van de 20^ste eeuw. Hij was zowel een helder theoreticus, als een goed organisator in de praktijk. Een eerder zeldzame combinatie, maar het maakt zijn werk blijvend lezenswaardig en boeiend.
Klassieker bij uitstek is natuurlijk ABC of Anarchism uit 1929, waarin Alexander Berkman redeneert tegen een denkbeeldige opponent die alsmaar nieuwe bezwaren tegen het anarchisme opwerpt.
Ook bij Freedom Press uitgegeven zijn de kortere essays van Peter Kropotkin: Anarchism and Anarchist Communism: its basis and principles en Rudolf Rocker: Anarchosyndicalism. De laatste is trouwens een ingekorte versie van Anarchosyndicalism bij Pluto Press uitgegeven.

Voor wie meer geïnteresseerd is in de geschiedenis van het anarchisme, zijn er momenteel een drietal overzichtswerken in druk. Het meest recente is Peter Marshall: Demanding the Impossible: a history of anarchism uit 1993. Een lijvig werk (meer dan 800 blz.), zowel over de geschiedenis van de beweging als van het ideeëngoed van het anarchisme. Helaas niet te verkrijgen via de anarchistische distributiekanalen. Na zijn eerste druk is het overgenomen door een grote uitgever en anarchisten en commerciële uitgevers staan niet altijd op even goede voet, om het maar eens zo uit te drukken. Maar misschien kan je het wel mits enig aandringen bij je boekhandelaar besteld krijgen.
Wel te verkrijgen bij Zwart & Rood is Max Nettlau: A Short History of Anarchism. Nou ja, kort…toch nog 406 blz (de uitgebreide bibliografie inbegerepen). Het is wèl een sterk verkorte versie van het Duitse zevendelige ‘Geschichte der Anarchie’. Dit overzichtswerk loopt tot ongeveer 1933, dus staat er relatief weinig in over de Spaanse Revolutie. Max Nettlau was een uiterst nauwgezette archivaris van het anarchsime. Hij heeft tot aan zijn dood in 1944 een gigantische verzameling van publikaties uit alle kontinenten bijeengebracht, die nu in het IISG in Amsterdam is ondergebracht.
Daniel Guérin’s No Gods, No Masters, an anthology of anarchism loopt wel tot het einde van de Spaanse Revolutie en burgeroorlog (1937). Het is in twee volumes uitgegeven door AK Press en is een vertaling van het vierdelige ‘Ni Dieu, Ni Maître’ uit 1980. Het is opgebouwd met uittreksels uit toenmalige tijdsdocumenten en brieven en geschriften van anarchisten( met een korte situering), waardoor dit overzicht onvermijdelijk meer gecentreerd is rond bekende figuren uit het anarchisme.